Հայաստանում դատական համակարգի առողջացման համար իրականացվելիք քայլերն, ակնկալվող օրենսդրական փոփոխություններն ու վեթինգի կիրառումն որքանո՞վ կշտկեն ու կառողջացնեն Հայաստանի դատական համակարգն, պատասխան չունեմ,- մեր թերթին տված բացառիկ հարցազրույցի ժամանակ ասաց Իսրայելի ազգությամբ հայ իրավաբան, քրեական գործերով դատապաշտպան Ալեքսանդր Ղամբարյանը: Նա քառորդ դար արդեն որպես իրավապաշտպան աշխատում է Իսրայելում և հիմնադրել ու երկար տարիներ ղեկավարել է նախկին Խորհրդային Հանրապետություններից Իսրայել եկած իրավաբանների հանձնաժողովը: Սակայն մինչ հայկական արդարադատության առողջացման խնդրին անդրադառնալը ներկայացնենք Իսրայելի արդարադատության համակարգի առանձնահատկություններն: Այս երկիրը չունի սահմանադրություն, շատ օրենքներ գործում են դեռևս Օսմանյան կայսրության ժամանակներից ու Բրիտանական մանդատի շրջանից:
– Երբ ստեղծվել էր Իսրայելյան դատական համակարգն, ապա այն ստեղծվել էր անգլիական դատական համակարգի նման և այն իրավաբաններն, ովքեր ստեղծել էին այդ համակարգը՝ մեծամասամբ Գերմանիայի հրեաներն էին և երբ գերմանական ինժեներները անգլիական գծագրերով որևէ մեքենա են կառուցում, ապա այն հավերժ աշխատում է, – ասաց պարոն Ղամբարյանը:
Երկիրը «Սահմանադրութուն» կոչված փոքրիկ գրքույկը չունի բայց շատ ավելի կատարյալ դատական համակարգ ունի քան հարյուրավոր սահմանադրություն ունեցող երկրներն ու ակամայից հիշեց Սովետական սահմանադրությունն, որն իդեալական է քաղաքացու համար, սակայն որը չխանգարեց Ստալինին մարդկանց «Գուլագներ» ուղարկել: Իսրայելում երեք հիմնական դատարաններ են գործոում՝ այսպես կոչված աշխարհիկ դատարաններն, որոնք առավելագույնն իրավունք ունեն հանցագործներին ազատազրկել երեք տարի ժամկետով: Այսպիսի 30 դատարան է գործում երկրում:
Տարածքային դատարանները 5-են ու սրանք քննում են աշխարհիկ դատարանների բողոքներն ու ավելի լայն իրավունքներով են օժտված:
Երրորդ ու ամենաբարձր դատական ատյանը բարձրագույն դատարանն է, որը եբրայերեն կոչվում է Բագաց, թարգմանաբար արդարության բարձր դատարան: Այն գտնվում է Երուսաղեմում և իր հերթին նաև կատարում է սահմանադրական դատարանի գործառույթներն, քանզի երկիրը սահմանադրություն չունի: Կան նաև կրոնական դատարաններ, հուդդայական, մուսուլմանական, քրիստոնեական և դրուզական, որոնք կարգավորում են կրոնական ամուսնություններն ու ամուսինների բաժանության հարցերը: Կան նաև աշխատանքային հարաբերությունները կարգավորող, տրանսպորտային, արբիտրաժային դատարաններ:
Իսրայելում դատավորներին նշանակում է հատուկ հանձնաժողովն, որը բաղկացած է դատական համակարգի մասնագետներից, դատավորներից ու քաղաքական ուժերի ներկայցուցիչներից: Դատական համակարգը լրիվ անկախ է ու դատական իշխանությունը հակակշիռ է քաղաքական իշխանությանը: Վեթինգի այստեղ դատավորները չեն ենթարկվում, իրավաբանն երբ դատավոր է դառնում, ապա ավելի քիչ գումար կարող է վաստակել, սակայն ստանում է լայն հասարակական ճանաչում ու հարգանք, որն նա չուներ նախկինում: Դատավորը համարվում է միջին խավից մի փոքր ավելի վաստակող պետական ծառայող ու սովորաբար նրանք ընտրվում են նախկին դատախազների կազմից, որոնք ևս անկաշառ են:
– Դատական համակարգի մակարդակը շատ բարձր է և Իսրայելի պատմության մեջ ոչ մի դատավոր կաշառք չի վերցրել և տասնյակ տարիների իմ աշխատանքային գործունեության արդյունքում շատ եմ շփում ունեցել դատավորների հետ ու որևէ մեկը նույնիսկ կասկածվելու մեղադրանքով չի ձերբակալվել, – տեղեկացրեց հայ իրավապաշտպանը:
Դատավորն Իսրայելում ստանում է միջինը 10-15.000 ԱՄՆ դոլարին համարժեք աշխատավարձ, համարվում է հասարակության կողմից չափազանց հարգված անձնավորություն և երբևէ իրեն թույլ չի տա չափազանց թանկարժեք մեքենաներ վարի ու ի ցույց դնի իր ունեցվածքն ինչպես Հայաստանում է: Նա 7 տարի առաջ էր եղել Երևանում, դասախոսությամբ էր հանդես եկել Հայաստանում և ասաց, որ կոնկրետ դեղատոմս Հայաստանի դատական համակարգի փոփոխության համար չունի, թե անհրաժեշտ են սահմանադրական, օրենսդրական փոփոխություններ, թե վեթինգ՝ ոլորտի մասնագետները պետք է որոշեն, բայց կաշառակերության հիմնախնդրի ակունքներում ոչ թե հենց դատավորներն են ու համակարգն է այլև հասարակությունը:
– Ինչ անել այն հասարակության հետ, որը նորմալ է վերաբերվում կաշառք տալուն և դատավորներն այդ դեպքում մեղավոր չեն, չնայած նրանք էլ են մեղավոր և նրանց վրայից ոչ ոք պատասխանատվությունը չի հանում և եթե քաղաքացին Հայաստանում գնալով դատարան իր դատապաշտպանի հետ միասին իրեն թույլ է տալիս գնելու օրենք ու դատավորին, ապա ունեք այդպիսի համակարգ, որը ձեր երկրի հասարակությունն է ստեղծել ու ծնել , – համոզված է իրավաբան Ղամբարյանը: Եթե Իսրայելում կաշառք վերցրած դատավորը փողոցում չի կարող քայլել ու գլուխը բարձրացնել՝
– Ապա Հայաստանում, դատավորն, ով կաշաք է վերցնում, հավանաբար նրան չեն համարում սրիկա ու դավաճան և եթե նրան կձերբակալեն, ապա կասեն ուղղակի մարդու բախտը չբերեց: Ես Հայաստանում եղել եմ և ի տարբերություն հրեա դատավորի, որը չի առանձնանում հասարակության մեջ իր հարստությամբ, Հայաստանում այլ է պատկերը: Մարդիկ ցուցադրում են իրենց հարստությունն ու կարգավիճակն և հասարակությունն այն ընդունում է:
– Եթե հասարակությունը ատելությամբ կվերաբերվի կաշառակերությամբ զբաղվող մարդկանց նկատմամբ, ապա այո, այն անշուշտ կշտկի իրավիճակը,- եզափակեց իր խոսքը քրեական հարցերով դատապաշտպան Ալեքսանդր Ղամբարյանը:
